Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του Καρκίνου του Προστάτη
15 Σεπτεμβρίου 2014
Σε μείζον πρόβλημα υγείας εξελίσσεται ο καρκίνος του προστάτη, καθώς αποτελεί την πιο συχνά διαγνωσμένη νεοπλασία στους άνδρες. Στην Ελλάδα, αποτελεί τον δεύτερο συχνότερο καρκίνο στους άνδρες, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα, με περίπου 3.200 νέα περιστατικά ετησίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Ο αριθμός των κρουσμάτων αναμένεται να τριπλασιαστεί, παγκοσμίως, έως το 2030, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης και του γενικού πληθυσμού που γερνά.
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του Καρκίνου του Προστάτη καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ουρολογικής Εταιρείας και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεμβρίου για να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει τον ανδρικό πληθυσμό της Γηραιάς Ηπείρου σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζει από τον καρκίνο του προστάτη.
Ο προστάτης, ένας μικρός αδένας (15 γραμμαρίων, πλάτους 4 και πάχους 3 εκατοστών) που αποτελεί τμήμα του αναπαραγωγικού και ουροποιητικού συστήματος των ανδρών, παράγει το υγρό τμήμα του σπέρματος.
Επίσης παράγει, το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA), ένζυμο που βοηθά το σπέρμα να παραμένει σε υγρή μορφή μετά την εκσπερμάτωση. Ο προστάτης παίζει ρόλο επίσης στον έλεγχο της ροής των ούρων.
Η ανάπτυξη του προστάτη ελέγχεται από την τεστοστερόνη, την ορμόνη που καθορίζει την ανάπτυξη των ανδρικών χαρακτηριστικών κατά την εφηβεία, δηλαδή την ωρίμανση των γεννητικών οργάνων, την εμβάθυνση της φωνής, την τριχοφυΐα και άλλα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του φύλου.
Στη διάρκεια της ζωής του ο άνδρας μπορεί να νοσήσει από διάφορες παθήσεις που αφορούν στον προστάτη. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που, λανθασμένα κάποιες εξ αυτών συσχετίζονται με τον καρκίνο του προστάτη.
Ωστόσο, τόσο η προστατίτιδα (φλεγμονή ή λοίμωξη του αδένα), όσο και η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (συχνή ουρολογική πάθηση που προκαλείται από αύξηση του μεγέθους των κυττάρων του αδένα), αλλά και η προστατική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (μη φυσιολογική και απορρυθμισμένη ανάπτυξη των προστατικών κυττάρων), δεν συνδέονται με τον καρκίνο του προστάτη.
Τι είναι (τελικά) ο καρκίνος του προστάτη;
Ο καρκίνος του προστάτη είναι η κακοήθης ανάπτυξη κυττάρων, που χαρακτηρίζονται από απορρύθμιση του πολλαπλασιασμού και του φυσιολογικού κυτταρικού θανάτου τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, αυξάνονται ο αριθμός των κακοήθων κυττάρων που ζουν περισσότερο.
Το επιδημιολογικό «αποτύπωμα» της νόσου
Όπως προαναφέρθηκε, ο καρκίνος του προστάτη, παγκοσμίως, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας, καθώς είναι η συχνότερη νεοπλασία στον άνδρα, με 301.500 περιστατικά ετησίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση (σύμφωνα με στοιχεία του 2006). Έτσι, αποτελεί τη συχνότερη μορφή καρκίνου στους άνδρες στην ΕΕ και την τρίτη αιτία θανάτου, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα και του παχέος εντέρου/ορθού (ΠΟΥ, 2012).
Στην Ελλάδα, είναι ο δεύτερος συχνότερος καρκίνος, μετά τον καρκίνο του πνεύμονα, και η δεύτερη αιτία θανάτου (και πάλι μετά τον καρκίνο του πνεύμονα). Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (2012), στην χώρα μας διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο 3.200 νέα περιστατικά.
Ποιους αφορά ο καρκίνος του προστάτη;
Η νόσος είναι σπάνια πριν την ηλικία των 40 ετών, ενώ αυξάνει η επίπτωσή της μεταξύ 60 και 80 ετών. Συχνότερα, διαγιγνώσκεται σε άνδρες μεταξύ 60-70 ετών.
Οι βασικοί παράγοντες κινδύνου είναι τόσο γενετικοί, όσο και περιβαλλοντικοί. Το οικογενειακό ιστορικό (άνδρες με συγγενή πρώτου βαθμού που έχει νοσήσει, έχουν διπλάσιο κίνδυνο), η φυλετική καταγωγή (Αφρικανοί και Αμερικανοί νοσούν συχνότερα, από τους Κινέζους) και ο τρόπος ζωής (όπως το αστικό περιβάλλον και η λιπαρή διατροφή) είναι επιβαρυντικοί παράγοντες, αλλά δεν αποτελούν αιτίες της νόσου.
Ποια συμπτώματα χαρακτηρίζουν τη νόσο;
Οι ασθενείς με καρκίνο του προστάτη μπορεί για πολλά χρόνια να μην έχουν συμπτώματα ή να εμφανίζουν μη ειδικά-συμπτώματα από το κατώτερο ουροποιητικό σύστημα. Σε προχωρημένο στάδιο, η νόσος προκαλεί έντονα συμπτώματα στο κατώτερο ουροποιητικό (όπως συχνοουρία, ατελής κένωση και αιματουρία), ή λόγω των μεταστάσεων προκαλεί για παράδειγμα, οστικά άλγη, ή απώλεια βάρους και αδυναμία.
Πώς διαγιγνώσκεται ο καρκίνος του προστάτη;
Ο καλύτερος τρόπος έγκαιρης διάγνωσης, είναι το check-up μετά την ηλικία των 50 ετών ή στα άτομα με οικογενειακό ιστορικό, μετά τα 40 έτη. Ο έλεγχος περιλαμβάνει κλινική εξέταση και εργαστηριακές εξετάσεις. Συγκεκριμένα, ο προσδιορισμός του PSA και η δακτυλική εξέταση, συνδυαστικά με την συμπτωματολογία, βοηθούν τον ουρολόγο να θέσει την διάγνωση.
Επιπλέον, η ύπαρξη της κακοήθειας μπορεί να επιβεβαιωθεί από τη βιοψία με διορθικό υπερηχογράφημα. Η εν λόγω επεμβατική εξέταση συμβάλει στον εντοπισμό των ύποπτων περιοχών και απαιτεί εδική προετοιμασία (λήψη αντιβίωσης και χαμηλό υποκλυσμό). Το διορθικό υπερηχογράφημα γίνεται (σε κλινικό περιβάλλον με τη βοήθεια μέθης) με τη χρήση ειδικής βελόνης, δια της οποίας λαμβάνονται μικρά τμήματα από τον αδένα.
Για την εκτίμηση του βαθμού κακοήθειας χρησιμοποιείται το score Gleason (από 2 έως 10). Γενικά, ένα σκορ από 2 έως 6 θεωρείται χαμηλό, το 7 ενδιάμεσο και το 8 έως 10 υψηλό, δηλαδή όσο μεγαλύτερο είναι το score Gleason, τόσο υψηλότερου βαθμού κακοήθειας είναι ο καρκίνος, άρα χειρότερη η πρόγνωση.
Η εξατομίκευση στο επίκεντρο της θεραπείας
Η σύγχρονη Ιατρική έχει θέσει στο επίκεντρο τον ασθενή και τη μοναδικότητα του κάθε οργανισμού. Έτσι, η κατάλληλη θεραπεία, ανάλογα το στάδιο της νόσου, επιλέγεται κάθε φορά από ομάδα ειδικών (ουρολόγος, ακτινοθεραπευτής, ογκολόγος, παθολογοανατόμος).
Τα χαρακτηριστικά της νόσου, η έκτασή της, το ιατρικό ιστορικό (συνοδά νοσήματα και η φαρμακευτική αγωγή γι’ αυτά), αλλά και οι ανάγκες και οι ιδιαιτερότητες του τρόπου ζωής κάθε ασθενή, παίζουν πλέον καθοριστικό ρόλο στην επιλογή της βέλτιστης θεραπευτικής προσέγγισης.
Ποια είναι λοιπόν η κατάλληλη θεραπεία;
Σήμερα, οι ιατρικές ειδικότητες που συναποφασίζουν για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, έχουν τις εξής βασικές επιλογές: παρακολούθηση, ριζική προστατεκτομή και ακτινοθεραπεία, ορμονοθεραπεία και χημειοθεραπεία.
Η παρακολούθηση αφορά σε ασθενείς με διαγνωσμένο καρκίνο του προστάτη, εφόσον η νεοπλασία δεν είναι επιθετική. Προτείνεται σε ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας με χαμηλό βαθμό κακοήθειας και μικρή πιθανότητα εξάπλωσης σε γειτονικά όργανα και ιστούς.
Η ριζική προστατεκτομή έχει στόχο την αφαίρεση ολόκληρου του προστάτη και των σπερματοδόχων κύστεων, και σε ορισμένες περιπτώσεις των λεμφαδένων της πυέλου. Μάλιστα, οι νεότερες χειρουργικές τεχνικές δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα ή και ίαση της νόσου, χωρίς να επηρεάζεται η στυτική λειτουργία, ο ασθενής αναρρώνει ταχύτερα και η νοσηλεία περιορίζεται στις 2-5 ημέρες.
Η ακτινοθεραπεία προτείνεται για ασθενείς άνω των 65 ετών και όταν συνδυαστεί με ορμονοθεραπεία, μπορεί να έχει ισοδύναμα αποτελέσματα με την προστατεκτομή. Η ακτινοθεραπεία χορηγείται, είτε με την εμφύτευση ραδιενεργών σωματιδίων στον προστάτη (βραχυθεραπεία), είτε με εξωτερική ακτινοβολία. Βασικό μειονέκτημα της ακτινοθεραπείας είναι ότι ο προστάτης δεν αφαιρείται και τα καρκινικά κύτταρα που είναι ανθεκτικά στην αγωγή μπορούν να επανακάμψουν, ενώ τα νέα να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν.
Η ορμονοθεραπεία, είναι θεραπεία επιλογής για ασθενείς με τοπικά προχωρημένη νόσο και στοχεύει στη μείωση της παραγωγής τεστοστερόνης ή τον αποκλεισμό των ανδρογονικών υποδοχέων στα καρκινικά κύτταρα. Το βασικό μειονέκτημα της ορμονικής θεραπείας είναι ότι δρα για ένα συγκεκριμένο διάστημα, μέχρι ο καρκίνος να γίνει ανθεκτικός.
Χημειοθεραπεία: Νεότερα θεραπευτικά σχήματα για καλύτερη επιβίωση
Η χημειοθεραπεία επιλέγεται για τις περιπτώσεις που η θεραπεία στέρησης ανδρογόνων δεν είναι ικανή να ανακόψει την ανάπτυξη του όγκου, δηλαδή τους ορμονοανθεκτικούς ή ανδρογονο-ανεξάρτητους καρκίνους του προστάτη.
Το 2004, δύο μελέτες φάσης ΙΙΙ (TAX327 και SWOG9916) απέδειξαν ότι προκύπτει όφελος ως προς την επιβίωση αλλά και ανακούφιση από τα συμπτώματα της νόσου μετά από χημειοθεραπεία με δοσεταξέλη συνδυαστικά με πρεδνιζόνη. Το θεραπευτικό αυτό σχήμα αποτέλεσε πρώτης γραμμής αγωγή για ασθενείς με μεταστατικό ορμονοανθεκτικό καρκίνο του προστάτη. Το 2014, νεότερα δεδομένα έδειξαν ότι ο συνδυασμός της δοσεταξέλης με ορμονοθεραπεία στα αρχικά στάδια της νόσου, συντελούσαν σε σημαντική αύξηση της επιβίωσης των ασθενών (εδικά με εκτεταμένη νόσο).
Τα αποτελέσματα της μελέτης CHAARTED που παρουσιάστηκαν τον Ιούνιο στο Ετήσιο Συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας, στο Σικάγο, έδειξαν ότι, ο συνδυασμός δοσεταξέλης και ορμονοθεραπείας στα αρχικά στάδια του μεταστατικού καρκίνου βοήθησε τους ασθενείς να ζήσουν πάνω από έναν χρόνο, επιπλέον. Η διαφορά στην επιβίωση ήταν πιο εμφανής στους άνδρες με περισσότερες από τέσσερις οστικές μεταστάσεις ή απομακρυσμένη οστική ή σπλαγχνική μετάσταση.
Για την περίπτωση που η νόσο εξελίσσεται και πάλι μετά τη συνδυαστική αγωγή με δοσεταξέλη και ορμονική θεραπεία, από το 2010 είναι διαθέσιμοι καινοτόμοι θεραπευτικοί παράγοντες που παρατείνουν την επιβίωση των ασθενών. Συγκεκριμένα, η καμπαζιταξέλη (καινοτόμος ταξάνη) επέδειξε ευρεία αντικαρκινική δραστικότητα σε όγκους ευαίσθητους και ανθεκτικούς στην δοσεταξέλη. Η οξική αμπιρατερόνη (ειδικός αναστολέας της σύνθεσης των γενετικών ορμονών), το Sipuleucel-T (εμβόλιο αυτόλογης κυτταρικής ανοσοθεραπείας) και η δενοσουμάμπη (ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα), είναι ικανά να αυξήσουν την επιβίωση στον μετασταστικό καρκίνο του προστάτη.
Από το 2012, η ενζαλουταμίδη (ανταγωνιστής ανδρογονικών υποδοχέων) και το ραδιενεργό ισότοπο α-ακτινοβολίας, διχλωρίδιο του ραδίου-233, έχουν προστεθεί στην ιατρική φαρέτρα.
Όλα τα φάρμακα είναι εγκεκριμένα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων και τον αντίστοιχο αμερικανικό. Στην Ελλάδα, οι ασθενείς έχουν πρόσβαση στην καμπαζιταξέλη, την οξική αμπιρατερόνη, την ενζαλουταμίδη και τη δενοσουμάμπη.